In 2024 heeft ATKB onderzoek gedaan naar de aalvisserij met hoekwant in het IJsselmeergebied. Aanleiding voor dit onderzoek was het in maart 2024 verlengen van het Natura 2000-beheerplan voor het IJsselmeergebied met een looptijd van zes jaar. In het beheerplan was een aantal vrijstellingen opgenomen voor activiteiten op en rond het IJsselmeer, waaronder ook verschillende vormen van visserij. Dit betekent dat voor deze activiteiten geen vergunning nodig was. Maar om deze vrijstellingen (ook) te kunnen verlengen, moesten significant negatieve effecten op beschermde Natura 2000-soorten, zoals de visdief en aalscholver, vooraf zijn uitgesloten. Voor de hoekwantvisserij was een negatief effect op de instandhoudingsdoelstellingen voor deze soorten niet meer uit te sluiten, waardoor de vrijstelling niet kon worden verlengd.

De zorg richtte zich met name op vogels die op vis aan het hoekwant af kunnen komen en vervolgens verstrikt raken in de lijnen of zich verwonden aan de haken waardoor ze uiteindelijk kunnen sterven. Het onderzoek is uitgevoerd op initiatief van de zes provincies rond het IJsselmeer, Markermeer, Zwarte Meer en de randmeren, zij zijn bevoegd gezag voor deze Natura 2000-acitiviteit en moeten vergunningaanvragen beoordelen. Daarnaast zijn Rijkswaterstaat, LVVN, belangenorganisaties en belanghebbenden (zoals de hoekwantvissers) nauw betrokken geweest. ATKB is vanwege gebiedskennis en goede verstandhouding met de visserijsector gevraagd onderzoek te doen naar de effecten van deze vorm van visserij.
(uitleg gaat verder onder de foto)

Visreizen en bezoek van vogelkolonies
Op basis van een literatuurstudie en gesprekken met deskundigen, waaronder de vissers zelf, op het gebied van hoekwantvisserij is de aalvisserij met hoekwant binnen het IJsselmeergebied beschreven. Tijdens 23 visreizen zijn onderzoekers van ATKB bij beroepsvissers mee aan boord geweest bij het ophalen van het hoekwant en tijdens 5 visreizen bij het uitzetten van het hoekwant. Daarbij is er gelet op hoe er wordt gevist, wat er naast aal nog meer gevangen werd en is het aantal vogelslachtoffers bijgehouden. Ook zijn door de beroepsvissers in de onderzoeksperiode logboeken bijgehouden met informatie over de manier van vissen met hoekwant en het aantal gevangen vogels. Daarnaast is er in vier vogelkolonies gezocht naar effecten van hoekwantvisserij, zoals vogels met hoekwantmateriaal, braakballen of kadavers met vishaken.

Het resultaat was een goed inzicht in de aard, omvang en de mate van visbijvangst van de activiteit. Ondanks dat er door zowel de onderzoekers als de beroepsvissers geen bijgevangen vogels zijn geregistreerd gaf het onderzoek wel een indicatie van mogelijke schade door zwerfhaken aan vogels. Dit seizoen is er begonnen met het meenemen naar de haven van de bijvangst, inclusief haken en lijnen, en is aanbevolen dit als mitigerende maatregel te borgen om indirecte bijvangst van vogels te voorkomen.

De resultaten zijn gebruikt voor het opstellen van een vergunning voor deze vorm van visserij.

Op basis van vertrouwen en betrokkenheid
Een lastig aspect voor het onderzoek was de beslotenheid waarin deze activiteit zich afspeelt, in het donker op het water. Door onze jarenlange betrokkenheid binnen de visserij, en de IJsselmeervisserij in het bijzonder, heeft ATKB het volledige vertrouwen en medewerking van zowel de vissers als NGO’s gekregen. Daardoor heeft ATKB een representatief onderzoek kunnen uitvoeren. Een bijzonder project om op deze manier samen te werken met alle betrokkenen.

Hoe werkt hoekwantvisserij precies?

Het hoekwant bestaat uit meerdere katoenen eenheden van een vaste lengte die spleten worden genoemd. Een spleet bestaat uit een lange hoofdlijn (balk) waaraan op regelmatige afstand de snoeren zijn bevestigd met aan het einde een enkele geaasde haak (zie afbeelding). De lengte van een snoer is maximaal de helft van de tussenafstand tussen de snoeren, zodat snoeren minder snel in elkaar verstrikken. Aan beide uiteinden van het hoekwant is een anker bevestigd en een joon (drijver voorzien van een vlag) om deze locatie aan te geven.

Bij het uitvieren (schieten) van het hoekwant liggen de spleten geprepareerd met de haken op een klos en de lijn in een bak. Daarbij worden in rustig tempo varend de haken met de hand één voor één voorzien van aas. Het binnenhalen van het hoekwant gebeurt doorgaans door middel van een hydraulische lier, maar in enkele uitzonderingen ook met de hand.